System ochrony przeciwpożarowej stanowi nieodzowny element infrastruktury budynków o podwyższonym zagrożeniu pożarem. W jego strukturze istotną rolę pełni zbiornik przeciwpożarowy, przeznaczony do magazynowania wody wykorzystywanej podczas akcji gaśniczych. Obowiązujące przepisy precyzują jego pojemność, konstrukcję, sposób lokalizacji i zasady eksploatacji. Przestrzeganie obowiązujących regulacji decyduje o skuteczności systemu przeciwpożarowego.
Czym powinien charakteryzować się przeciwpożarowy zbiornik wodny? Jakie wymagania i normy techniczne musi spełniać? W dalszej części omówimy, kiedy zbiornik jest wymagany oraz jakie parametry techniczne musi spełniać. Wyjaśnimy również, czy do jego budowy potrzebne może być pozwolenie. Zapraszamy!
Kiedy wymagany jest zbiornik przeciwpożarowy?
Obowiązek zastosowania zbiornika przeciwpożarowego wynika z oceny dostępności wody do celów gaśniczych oraz z charakterystyki zagrożenia obiektu. W sytuacjach, gdy zewnętrzne źródła wody – sieć wodociągowa lub hydranty – nie zapewniają wymaganej wydajności, niezbędne staje się zaprojektowanie i wykonanie zbiornika ppoż.
Zgodnie z normą PN-B-02857:2017-04 i przepisami Ustawy o ochronie przeciwpożarowej, zbiornik przeciwpożarowy jest wymagany m.in. dla obiektów o zwiększonym ryzyku pożaru, takich jak hale produkcyjne, magazyny, centra logistyczne, zakłady przetwórstwa chemicznego czy obiekty infrastruktury krytycznej. W tych przypadkach zapas wody musi być stale dostępny w ilości umożliwiającej prowadzenie działań ratowniczych przez określony czas, aż do momentu uruchomienia alternatywnych źródeł zasilania.
Wymagania dla zbiorników ppoż. obejmują również budynki, w których przewidywana ilość wody do gaszenia przekracza możliwości lokalnej sieci, a także kompleksy położone poza zasięgiem infrastruktury wodociągowej. W praktyce oznacza to, że są one nie tylko elementem zabezpieczenia technicznego, lecz także warunkiem formalnym dopuszczenia obiektu do użytkowania w określonych kategoriach zagrożenia pożarowego.
Czy zbiornik ppoż. wymaga pozwolenia na budowę?
Przepisy budowlane różnią się w zależności od rodzaju, konstrukcji oraz sposobu posadowienia pojemnika. Czy zbiornik ppoż. wymaga pozwolenia na budowę? W świetle przepisów Prawa budowlanego i Ustawy o ochronie przeciwpożarowej, zbiorniki o trwałej konstrukcji – zwłaszcza żelbetowe, stalowe lub podziemne – traktowane są jako obiekty budowlane, a więc ich realizacja wymaga uzyskania zezwolenia.
Inaczej wygląda sytuacja w przypadku zbiorników tymczasowych lub elastycznych, stosowanych jako rozwiązania mobilne, np. w czasie rozbudowy obiektów lub na terenach bez stałej infrastruktury. Jeżeli taki zbiornik nie jest trwale związany z gruntem, może być wykonany na podstawie zgłoszenia robót budowlanych. Decyzja o sposobie kwalifikacji inwestycji zależy od lokalnych warunków, sposobu montażu oraz opinii rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych.
W każdym przypadku projektowanie zbiornika ppoż. powinno odbywać się z uwzględnieniem normy PN-B-02857:2017-04, która określa wymagania techniczne, pojemność i zasady lokalizacji. Spełnienie tych wymogów jest konieczne, aby został on uznany za element skutecznego systemu ochrony przeciwpożarowej i mógł być dopuszczony do eksploatacji.
Przeciwpożarowe zbiorniki wodne – wymagania ogólne
Zasady projektowania, budowy i utrzymania zbiorników przeciwpożarowych określa norma PN-B-02857:2017-04 zatytułowana „Ochrona przeciwpożarowa budynków. Przeciwpożarowe zbiorniki wodne. Wymagania ogólne”. Dokument ten definiuje zbiornik przeciwpożarowy jako pojemnik dowolnego kształtu lub zespół połączonych ze sobą pojemników, przeznaczonych do magazynowania wody dla celów gaśniczych.
Norma obejmuje wszystkie typy zbiorników: naziemne, półpodziemne, podziemne, kryte i otwarte, a także określa zasady ich pojemności, głębokości i konstrukcji. Uzupełnieniem krajowych przepisów są również standardy międzynarodowe, takie jak NFPA 22 czy FM Approvals, stosowane przy projektach o podwyższonych wymaganiach bezpieczeństwa.
Wymagania dotyczące przeciwpożarowych zbiorników wodnych obejmują zarówno kwestie techniczne, jak i organizacyjne. Zbiornik musi zapewniać odpowiedni zapas wody w ilości wystarczającej do prowadzenia akcji gaśniczej przez określony czas, a jego lokalizacja i wyposażenie powinny umożliwiać bezpieczny i szybki pobór wody przez jednostki ratownicze.
Zgodność z normą PN-B-02857:2017-04 jest warunkiem nie tylko odbioru obiektu przez rzeczoznawcę ds. zabezpieczeń przeciwpożarowych, lecz także uzyskania pozytywnej opinii Państwowej Straży Pożarnej. Dzięki temu zbiornik przeciwpożarowy spełniający wymagania polskiej normy stanowi skuteczny element systemu ochrony budynków i infrastruktury technicznej.
Rodzaje zbiorników przeciwpożarowych i ich zastosowanie
Zbiorniki przeciwpożarowe różnią się konstrukcją, sposobem posadowienia oraz przeznaczeniem. Dobór typu konstrukcji uzależniony jest od charakteru obiektu, dostępności terenu i wymaganego zapasu wody do celów gaśniczych.
Zbiorniki naziemne, podziemne i półpodziemne
Zbiorniki naziemne stosuje się tam, gdzie liczy się szybki dostęp do wody i łatwość konserwacji. Wykonuje się je najczęściej ze stali, żelbetu lub w formie elastycznych konstrukcji z tkanin technicznych. Ich montaż nie wymaga głębokich wykopów, a serwisowanie jest proste i mało inwazyjne.
Zbiorniki podziemne umieszcza się natomiast pod powierzchnią gruntu, co pozwala zachować przestrzeń użytkową na działce i ograniczyć wpływ warunków atmosferycznych. Są powszechnie stosowane w miastach i przy obiektach o ograniczonej powierzchni zabudowy.
Pośrednie rozwiązanie stanowią zbiorniki półpodziemne. Część konstrukcji znajduje się w nich pod ziemią, a część nad nią, co umożliwia lepsze dopasowanie do warunków lokalnych.
Zbiornik ppoż. otwarty – wymagania i zastosowanie
W wielu przypadkach za zbiorniki przeciwpożarowe uznaje się również otwarte zbiorniki wodne, takie jak stawy, zbiorniki retencyjne czy jeziora. Mogą one pełnić funkcję źródła wody do gaszenia pożarów, o ile są zgodne z zasadami zamieszczonymi w normie PN-B-02857:2017-04. Zbiornik ppoż. otwarty musi spełniać wymagania dotyczące minimalnej głębokości 2,0 m, wydzielonego stanowiska czerpania wody oraz utwardzonego dojazdu dla pojazdów pożarniczych.
Takie rozwiązania są często wykorzystywane na terenach przemysłowych i wiejskich, gdzie brak jest infrastruktury wodociągowej. Choć nie wymagają rozbudowanej instalacji technicznej, ich eksploatacja wiąże się z koniecznością regularnej kontroli poziomu wody i utrzymania drożności stanowiska poboru.
Zbiorniki przeciwpożarowe – wymagania techniczne i konstrukcyjne
Zbiorniki przeciwpożarowe muszą być zgodne wymaganiami technicznymi, które zapewniają ich niezawodne działanie w sytuacjach awaryjnych. Norma PN-B-02857:2017-04 precyzuje kryteria dotyczące pojemności, głębokości, konstrukcji oraz materiałów, z jakich mogą być one wykonane.
Pojemność zbiornika przeciwpożarowego
Minimalna pojemność zbiornika wodnego przeznaczonego do celów przeciwpożarowych wynosi 50 m³, jednak rzeczywista wartość zależy od rodzaju obiektu i poziomu zagrożenia pożarowego. Dla budynków użyteczności publicznej typowa pojemność wynosi 100–200 m³, natomiast dla zakładów produkcyjnych i magazynów jest obliczana indywidualnie, z uwzględnieniem gęstości obciążenia ogniowego oraz czasu trwania pożaru.
W celu zrekompensowania ewentualnych strat wody przy niepełnym opróżnieniu, pojemność zbiornika powinna być zwiększona o 2,5%. Niezbędne jest także zabezpieczenie przed zamarzaniem, co uzyskuje się poprzez zastosowanie systemów grzewczych lub izolacji termicznej.
Głębokość i konstrukcja zbiornika
Głębokość zbiorników ppoż., zgodnie z wymaganiami normy, nie może być mniejsza niż 2,0 m, a różnica wysokości między poziomem czerpania wody a najniższym użytecznym poziomem cieczy nie powinna przekraczać 5,0 m. Konstrukcja musi gwarantować szczelność i odporność na oddziaływanie czynników atmosferycznych, zmian temperatury oraz obciążeń mechanicznych.
W przypadku zbiorników elastycznych dopuszcza się zastosowanie kilku połączonych pojemników o średnicy przewodów łączących co najmniej 300 mm, co umożliwia równomierny przepływ wody.
Materiały konstrukcyjne i trwałość
Zbiorniki ppoż. wykonuje się z betonu, stali nierdzewnej, polietylenu lub tkanin technicznych o wysokiej odporności mechanicznej. Wymagane jest, aby użyte materiały charakteryzowały się odpornością na korozję, rozciąganie i rozerwanie, a ich żywotność była potwierdzona przez producenta.
W przypadku konstrukcji elastycznych istotne znaczenie ma gramatura tkaniny, jej odporność na starzenie oraz sposób łączenia poszczególnych elementów. Zbiorniki wykonane z takich materiałów muszą utrzymywać zapas wody przez cały okres użytkowania bez ryzyka utraty szczelności lub deformacji.
Lokalizacja i dostępność przeciwpożarowego zbiornika wodnego
Prawidłowa lokalizacja zbiornika przeciwpożarowego ma decydujące znaczenie dla skuteczności działań ratowniczych. Wymagania dotyczące jego usytuowania określa norma PN-B-02857:2017-04, która wskazuje zarówno maksymalne odległości od chronionych obiektów, jak i warunki umożliwiające swobodny dostęp jednostek straży pożarnej.
Zbiornik ppoż. powinien być usytuowany w odległości nieprzekraczającej 250 m od budynku lub instalacji, które ma zabezpieczać. W praktyce zaleca się jego lokalizację w punkcie centralnym względem chronionych obiektów, co pozwala skrócić czas dojazdu i poboru wody. Dodatkowo między zbiornikiem a budynkiem należy zachować strefę pożarową oddzielenia, realizowaną w postaci pasa wolnego terenu lub ściany o odpowiedniej odporności ogniowej.
Minimalna odległość stanowiska czerpania wody od obiektu powinna wynosić 8 m, a w przypadku budynków, których ściana zewnętrzna nie spełnia wymagań klasy odporności ogniowej E15, odległość ta wzrasta do 16 m. Stanowisko to musi znajdować się nie dalej niż 2 m od punktu poboru wody i zapewniać możliwość ustawienia pojazdu pożarniczego o długości do 12 m.
Dojazd do zbiornika przeciwpożarowego powinien spełniać wymagania przewidziane dla dróg pożarowych – posiadać utwardzoną nawierzchnię, odpowiedni promień skrętu i nośność dostosowaną do ciężaru pojazdów gaśniczych. Jeżeli bezpośredni dojazd nie jest możliwy, dopuszcza się wykonanie utwardzonego dojścia o długości nieprzekraczającej 50 m i szerokości minimum 1,5 m.
Zbiorniki zlokalizowane zgodnie z tymi wytycznymi gwarantują szybki dostęp do wody w sytuacjach kryzysowych oraz minimalizują ryzyko opóźnień podczas akcji gaśniczej. Właściwe zaprojektowanie układu dojazdu, stanowiska czerpania i punktu poboru stanowi zatem nieodłączny element skutecznego systemu.
Wyposażenie zbiornika przeciwpożarowego
Aby przeciwpożarowy zbiornik wodny spełniał wymagania określone w PN-B-02857:2017-04, musi być wyposażony w komplet elementów umożliwiających bezpieczny i efektywny pobór wody przez jednostki ratownicze. Każdy z tych komponentów ma ściśle określone parametry techniczne i sposób montażu, którego celem jest utrzymanie stałej gotowości systemu.
Podstawowym elementem instalacyjnym są przyłącza ssawne, umożliwiające podłączenie pomp pożarniczych. Ich średnica nie może być mniejsza niż 100 mm, a w przypadku pojedynczego przewodu w zbiorniku naziemnym – 150 mm. Przewody te powinny być wykonane z materiałów odpornych na korozję i szczelnych przy podciśnieniu co najmniej 0,07 MPa, z dopuszczalnym spadkiem ciśnienia nieprzekraczającym 0,01 MPa w ciągu 60 sekund.
Kolejnym ważnym elementem jest studzienka ssawna, która stanowi połączenie pomiędzy zbiornikiem a stanowiskiem czerpania wody. Musi mieć średnicę minimum 1 m i głębokość co najmniej 2 m, a także zapewniać wydajność przepływu nie mniejszą niż 1200 dm³/min. Studzienka powinna być szczelna, zabezpieczona przed zamarzaniem oraz wyposażona w pokrywę o średnicy minimum 60 cm, umożliwiającą dostęp serwisowy.
Na wlocie przewodu ssawnego montuje się zawór zwrotny, a jego zakończenie wyposażone jest w nasady strażackie typu 110 zgodne z normą PN-M-51038. Dla zbiorników o większej pojemności zaleca się zastosowanie dwóch lub trzech przewodów ssawnych, co umożliwia jednoczesne pobieranie wody przez kilka pojazdów gaśniczych.
Nieodzownym elementem wyposażenia jest także system zabezpieczenia przeciw zamarzaniu, obejmujący kable i maty grzewcze, izolację termiczną oraz rozwiązania pozwalające utrzymać temperaturę wody na poziomie bezpiecznym dla pracy urządzeń. W przypadku zbiorników zasilanych z sieci konieczne jest przyłącze umożliwiające ich napełnianie w wymaganym czasie — do 48 godzin dla pojemności do 100 m³ lub 72 godziny dla zbiorników większych.
Zbiornik przeciwpożarowy powinien być również wyposażony w czytelne oznakowanie, główny wyłącznik instalacji elektrycznej oraz utwardzone stanowisko czerpania wody. Tak skonfigurowany system zapewnia nieprzerwaną gotowość do użycia i zgodność z wymogami obowiązujących przepisów.
Czas napełniania i eksploatacja zbiorników ppoż.
Utrzymanie zbiorników przeciwpożarowych w pełnej sprawności wymaga nie tylko odpowiedniego projektu, lecz także przestrzegania zasad ich eksploatacji i kontrolowanego napełniania. Czas uzupełniania wody po opróżnieniu zbiornika został określony w normie PN-B-02857:2017-04 i jest jednym z podstawowych parametrów podlegających weryfikacji podczas odbioru technicznego.
Dla zbiorników o pojemności do 100 m³ proces napełniania powinien zakończyć się w ciągu 48 godzin. W przypadku konstrukcji o pojemności powyżej 100 m³ wymaga się, by w tym samym czasie osiągnięto minimum 50% objętości, a pełne napełnienie nastąpiło nie później niż po 72 godzinach. Przekroczenie tych wartości może świadczyć o niewystarczającej przepustowości instalacji doprowadzającej wodę lub o błędach projektowych w systemie zasilania.
Zbiornik ppoż. zgodnie z wymaganiami powinien być regularnie kontrolowany pod względem szczelności, czystości i drożności przewodów. Okresowe przeglądy techniczne obejmują ocenę stanu konstrukcji, pomiar poziomu wody, weryfikację systemów grzewczych i urządzeń zabezpieczających przed przepełnieniem. Dla obiektów narażonych na korozję lub ekspozycję na zmienne warunki atmosferyczne zaleca się prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej, zawierającej daty i wyniki kontroli.
Właściwa konserwacja zbiorników ppoż. obejmuje również czyszczenie wnętrza z osadów i zanieczyszczeń, które mogą ograniczać objętość użytkową. W przypadku zbiorników elastycznych i stalowych istotne znaczenie ma kontrola powłok ochronnych oraz połączeń między elementami konstrukcyjnymi.
Stałe utrzymanie zbiornika w gotowości eksploatacyjnej jest warunkiem skutecznego działania systemu przeciwpożarowego. Zaniechanie przeglądów lub niedostateczne uzupełnianie wody może doprowadzić do utraty zdolności operacyjnej, a tym samym do obniżenia poziomu bezpieczeństwa całego obiektu.
Konserwacja i bezpieczeństwo użytkowania zbiorników ppoż.
Utrzymanie zbiorników przeciwpożarowych w stanie pełnej sprawności technicznej jest warunkiem ich skutecznego działania. Regularna konserwacja stanowi nie tylko obowiązek właściciela obiektu, lecz także element kontroli bezpieczeństwa, wymagany przez służby nadzoru przeciwpożarowego.
Każdy przeciwpożarowy zbiornik wodny spełniający wymagania polskiej normy PN-B-02857:2017-04 powinien być okresowo kontrolowany pod względem szczelności, czystości wody i sprawności instalacji ssawnych. Kontrola obejmuje również stan konstrukcji, powłok ochronnych oraz urządzeń zabezpieczających przed przepełnieniem i zamarzaniem. W przypadku konstrukcji wyposażonych w systemy grzewcze zaleca się coroczną weryfikację ich działania w okresie zimowym.
Czyszczenie zbiorników wodnych powinno odbywać się cyklicznie, w odstępach ustalonych na podstawie rodzaju konstrukcji i jakości wody. Zabiegi konserwacyjne obejmują usuwanie osadów, glonów oraz zanieczyszczeń mechanicznych, które mogą ograniczać przepływ i pojemność użytkową. W konstrukcjach stalowych i żelbetowych należy zwracać uwagę na stan powłok antykorozyjnych i ewentualne mikropęknięcia.
Zbiorniki ppoż. wykonane z materiałów elastycznych wymagają natomiast kontroli integralności membran oraz złączy. Każde uszkodzenie powinno być niezwłocznie naprawione, aby uniknąć utraty szczelności i spadku ciśnienia w układzie.
Właściwe prowadzenie dokumentacji eksploatacyjnej – zawierającej wyniki przeglądów, daty konserwacji i ewentualne naprawy – stanowi dowód utrzymania zbiornika w stanie gotowości. Dbanie o jego techniczną niezawodność przekłada się bezpośrednio na poziom bezpieczeństwa obiektu i skuteczność działań ratowniczo-gaśniczych w sytuacjach realnego zagrożenia.
Zbiornik ppoż zgodny z wymaganiami – podstawa każdego systemu przeciwpożarowego
Jedynie zbiornik ppoż. zgodny z określonymi wymaganiami stanowi integralny element infrastruktury bezpieczeństwa obiektów budowlanych. Jego zadaniem jest zapewnienie zapasu wody o parametrach umożliwiających prowadzenie działań gaśniczych niezależnie od dostępności sieci wodociągowej. Spełnienie wymagań określonych w PN-B-02857:2017-04, rozporządzeniach krajowych oraz wytycznych technicznych jest warunkiem dopuszczenia obiektu do użytkowania.
Właściwe zaprojektowanie, odpowiednia lokalizacja, dobór materiałów i regularna konserwacja decydują o niezawodności systemu przeciwpożarowego. Zarówno zbiorniki stałe, jak i elastyczne muszą zapewniać nieprzerwany dostęp do wody, szczelność konstrukcji oraz bezpieczeństwo obsługi. Przestrzeganie norm i dokumentowanie przeglądów stanowi gwarancję, że zbiornik ppoż. spełni swoje zadanie w sytuacji rzeczywistego zagrożenia pożarowego.
